Izzy F.Stone, journalist 1907-1989, editor I.F.Stone’s weekly: ‘Alle regeringen worden geleid door leugenaars
Izzy F.Stone, journalist 1907-1989, editor I.F.Stone’s weekly: ‘Alle regeringen worden geleid door leugenaars
Izzy F.Stone, journalist 1907-1989, editor I.F.Stone’s weekly: ‘Alle regeringen worden geleid door leugenaars
Izzy F.Stone, journalist 1907-1989, editor I.F.Stone’s weekly: ‘Alle regeringen worden geleid door leugenaars
Izzy F.Stone, journalist 1907-1989, editor I.F.Stone’s weekly: ‘Alle regeringen worden geleid door leugenaars
Izzy F.Stone, journalist 1907-1989, editor I.F.Stone’s weekly: ‘Alle regeringen worden geleid door leugenaars

‘Een gedeputeerde in actie tegen een conglomeraat van bedrijven dat illegale praktijken in stand houdt’

Hoe een brutale varkensboer, omringd door een legertje advocaten, op weg is de grootste van Europa te worden

Door Rudie van Meurs

Het is oorlog in het veld. Met aan de ene kant een ondernemer die, omringd door advocaten en adviseurs, oprukt om de grootste varkensboer van misschien wel Europa te worden. Met tegenover hem bestuurders, bijgestaan door evenveel juristen en specialisten, die hem willen dwingen tot verantwoord gedrag. Brutaliteit tegenover burgerlijk fatsoen. Tegen een achtergrond van een hopeloos ontoereikende wetgeving. Met als gevolg ontelbare dwangbevelen, dwangsommen, aanmaningen, gedingen en zittingen. Eén groot feest voor de advocatuur.

Het is de avond na de jongste krachtmeting tussen de provincie Gelderland en de varkenshouder. Het heeft erom gespannen of het provinciaal bestuur een begin zou maken met de aangekondigde bestuursdwang door, om te beginnen, ruim tweehonderd zeugen weg te halen uit De Knorhof in Erichem. Er huizen daar duizenden dieren meer dan is toegestaan. Bij recente controle werden ruim twintig overtredingen genoteerd. Grote open loodsen zijn illegaal gebouwd. Er is in strijd met de regels een brijvoerkeuken gebouwd, waarin zo’n beetje alle eetbare overschot en afval van een verkwistende samenleving tot varkensvoer worden verwerkt. En er hangt bij tijd en wijle een nadrukkelijke stank.’Het stinkt er niet naar stront, het stinkt er niet naar varkens, het stinkt er naar riool. Alsof overal putdeksels zijn open gezet,’ omschrijft hemelsbreed drie kilometer verder een mevrouw de toestand.
De spanning was langzaam opgevoerd. Na een laatste telling, een laatste zitting voor de Raad van State en een laatste briefing waren de eerste busjes met vertegenwoordigers van het bevoegd gezag het erf opgereden. In een wijde straal, op strategische plaatsen, wachtten veewagens en stond politie gereed. Aan het hoofd van de operatie de Gelderse gedeputeerde H.A.J.Aalderink (VVD). Het liefst had hij een trekker gepakt en de inrit geblokkeerd, maar ja, dat kan niet in dit land, dit is een rechtsstaat hé. Hij voelt zich, zegt hij, een soort zendeling die een nieuw moreel reveil verkondigt: ‘Ongelooflijk dat we duizenden mensen in een beschaafde samenleving zolang in de stront laten zitten. Al zes jaar lang moeten hier in de zomer de ramen gesloten blijven. Al die mensen die zich elke keer weer woedend maken. Intussen zijn we een enorme juridische bureaucratie binnengegaan. Ik neem daar geen genoegen mee, ik wil verder gaan. Vanaf nu volg ik een rechte lijn. Misschien red ik het niet, misschien kost het me m’n kop maar het is onacceptabel als we dit tolereren.’ Nog steeds is de gedeputeerde confuus van de woorden van een oudere bewoonster die hem in tranen vertelde dat haar kleinkinderen wegblijven omdat ze niet naar hun stinkoma willen.
Aalderink’s roep om rechtvaardigheid gold niet alleen de hoofdige Betuwse varkensboer. Die was gericht aan allen die financiele voordelen genieten en profiteren van omstreden handel: de voerfabrikanten, de slachterijen, de transporteurs, de adviseurs, de bankiers en de advocaten. ‘Allemaal mensen die maatschappelijk ondernemen met de mond belijden maar intussen illegale praktijken in stand houden.’ Wat de gedeputeerde wil is een maatschappelijke discussie. Het gaat hem, zegt hij, er niet om een bedrijf dwars te zitten of tot sluiten te dwingen. Hij wil dat een bedrijf goed gerund wordt, dat eerlijk zaken wordt gedaan en dat ieder die bij dat bedrijf betrokken is zich voortdurend afvraagt: past dit in mijn visie over maatschappelijk verantwoord ondernemen?

Zo stond die dag, op het erf van de Knorhof, de situatie op scherp. Maar op het laatste moment won het verstand en besloot de eigenaar van het bedrijf zelf de dieren te verplaatsen en mee te werken aan het verzegelen van stalruimten.
‘Het is toch nog goed afgelopen he?’ zeg ik tegen eigenaar A.G.M.Straathof.
‘Dat weet ik niet, het loopt daar nooit goed af,’ mompelt hij stuurs door de telefoon. Staccato laat hij voorts weten geen zin te hebben in mededeelzaamheid. Daar zijn anderen voor.
Want Straathof is geen man van grote communicatieve vaardigheden. Soms kan hij, geconfronteerd met een tegenstribbelende omgeving, aardig uit de hoek komen met gratis carbonades voor barbecue’s. Voor de rest is hij aan het werk, onvindbaar en onderweg naar een nieuwe stal. Een begenadigd ondernemer is hij wel. Nog geen vijftig, maar hard op weg de allergrootste in zijn soort te worden.
De Knorhof in Erichem, onder Buren, telt een kleine twintig duizend zeugen, biggen, gusten en andere varkens. Formeel mogen er zo’n twaalfduizend gehouden worden. De illegalen moeten eruit. In Zevenbergse Hoek heeft hij een stal met een kleine zevenduizend varkens, genaamd De Knorberg. Volgens de gemeente Moerdijk zit het bedrijf met dat aantal aan de top – dat is vaker gezegd. In Creil in de Noordoostpolder wordt gewerkt aan De Knorpolder met een capaciteit van veertienduizend varkens. In provisorische gebouwen huizen al een paar duizend dieren. Nog illegaal en zonder vergunning. Maar de provincie Flevoland gelooft niet dat er een mogelijkheid bestaat bouw- en milieuvergunningen te weigeren.
In de polder van het dorp Heukelum, niet ver van Leerdam, heeft Straathof vier schuren op rij staan met zo’n zeventig duizend kippen. Nostalgisch heet het bedrijf hier Lingehoeve Vuren bv. Hij heeft gevraagd andermaal twee grote schuren op te mogen trekken om zijn bedrijf uit te breiden. In Erichem begon hij ook met kippen om later over te gaan op varkens.
In de grensplaats Koningsbosch, in noord-Limburg, is de onderneming Gebroeders Straathof gevestigd ; in het Brabantse Hoeven de varkensexploitatiemaatschappij Wijnstra bv ; in Groot Ammers de Varkensexploitatiemaatschappij gebroeders Straathof bv. Alle bedrijven zijn honderd procent in handen van A.G.M.Straathof Landbouwbedrijf in Vuren. Daar heeft Adriaan Straathof ook domicilie gekozen, nadat zijn vrouw en kinderen in Erichem waren weggepest door moeders op het schoolplein die tijdens het passeren zwijgend hun neus dichtknepen. Voorts bezit Straathof nog een bedrijf met honderdduizend varkens in de voormalige DDR, waarvoor het personeel in zijn Nederlandse stallen wordt opgeleid.
Collega-varkenshouders vergelijken hem met Gerrit Valk van het Toekan-concern. Straathof’s woordvoerder Gerard Leenman trekt liever een parallel met Ahold. Overeenkomsten zijn in elk geval rumoer, ruzie, illegale handelingen en een eigenzinnige interpretatie van de bouwverordeningen.

In Erichem is het rumoer om de voortvarendheid van Straathof het grootst. Acht jaar geleden kocht hij daar een bedrijf met zo’n vijftigduizend kippen van de familie Ter Meer. De kippen veroorzaakten zoveel stank en zoveel vliegen dat de school in het nabijgelegen Kerk-Avezaath soms moest sluiten. Aanvankelijk ontstond daarom enige opluchting toen de nieuwe eigenaar aankondigde een groene labelstal voor varkens te willen beginnen – dat is een stal waar mensen het goed voor hebben met dieren. Een informatieavond volgde waarop slechts goede intenties beleden werden. Hendrix-voederfabrieken, nooit te beroerd iets te doen voor een goede klant, nodigde de buurt en het gemeentebestuur uit voor een excursie in Boxmeer. Daar werd verteld dat de nieuwe groene labelstal practisch niet zou stinken. De praktijk was in die jaren nog zo dat een enorm kippenbedrijf automatisch kon worden overgezet in een enorm varkensbedrijf. Zo geschiedde. Straathof zorgde voor een nieuw fenomeen, hij plaatste twee lagen varkens boven elkaar. Beneden de vleesvarkens en boven de zeugen met biggen. Een varkensflat. Tevens introduceerde hij de brijvoerkeuken, een simpel systeem van scheiden en mengen van de restanten van de consumptiemaatschappij. Hij koopt soja, gerst, aardappelstoomschillen. Hij mengt die grondstoffen met bierborstel, wortelsap en viskoppen waarvoor de industrie hem graag geld toegeeft omdat ze die aan de straatstenen niet kwijt kunnen. Hij voegt daarbij koekjes, oudbakken kerstkransen, onverkochte paasbroden en afval van nuts en mars uit de fabriek in Vechel, mengt en verhit en tovert aldus pure energie voor de varkens.
Jan Vernooy uit Beusichem, varkensfokker en varkenshandelaar, noemt Straathof een ‘knap ondernemer’. Hij zegt: ‘Het is een heel moeilijke tijd voor de sector, je moet onder de kostprijs werken om te kunnen blijven bestaan. Straathof doet het goed, hij heeft een verschrikkelijk hoge productie. Het ziet er binnen in de stal perfect uit. Hij produceert varkens en wil de grootste worden. Hij is niet afhankelijk van een voerleverancier of een slachterij. Hij is geen klant van me en ik wil hem ook niet als klant. Ik zou te veel van hem afhankelijk worden. Bovendien vind ik de ellende die hij aan mensen rondom zijn bedrijf veroorzaakt schrijnend.’
Een brutale man hé, die Straathof?
Vernooy: ‘Ja natuurlijk, anders zou hij niets bereiken. Hij is gewoon een scherpe ondernemer. Als ik een bekeuring krijg moet ik betalen. Hij niet. Straathof heeft mensen rondom zich die de regels van de wet kennen, die precies de gaten bij gemeenten weten te vinden. Ik denk dat die deskundigen hem heel veel geld kosten maar dat deert hem niet.’ Vernooy weet uit ervaring dat veel collega-varkenshouders onder de activiteiten van Straathof lijden: ‘Als ik morgen een nieuwe hinderwetvergunning wil, dat moet ik een advocaat meenemen om die te krijgen. De hele sector lijdt onder Straathof. Hij kan een advocaat huren, anderen kunnen dat niet.’ Hij zegt:’Het is een trieste zaak. Ik zit bij de brandweer en ben lid van de ondernemingsraad van de gemeente Buren. Ik heb het gemeentebestuur zelf destijds gewaarschuwd toen Straathof met zijn plannen begon. Ik zei, wat hij hier wil is zo grootschalig, daar heb je geen idee van. Ik denk dat het grote probleem zit in het systeem van twee lagen varkens boven elkaar. Zo’n flat zou op de Maasvlakte kunnen staan, maar niet hier in een open landelijk gebied. Een brijvoerkeuken is vragen om problemen. Al die bij- en afvalprodukten zijn ernstig aan bederf onderhevig. Bij warm weer krijg je gisting en vliegen. Er hoeft maar iets mis te gaan of er ontstaat een verrottingslucht. We hebben zelf ook een groot varkensbedrijf. Zodra het bedompt is ruik je het. Op de Knorhof is dat tien keer zo erg. Er komt daar zoveel ammoniak vrij. Als de lucht er via ventilators met kracht wordt uitgeperst ruik je die kilometers verder. Het net als in een disco. Vlakbij klinkt het hard maar twee kilometer verder soms nog veel harder. Stank verplaatst zich ook in golven. Met die zaken is op de voorlichtingsbijeenkomsten van Straathof en Hendrix nooit rekening mee gehouden.’

Toen raakte de omgeving in opstand. En dat was volstrekt terecht, zegt burgemeester K.C.Tammes van de gemeente Buren. Bijna vijf jaar geleden nodigde hij Straathof uit. Die kon zich wel indenken dat de stank een probleem was. Om het op te lossen zou hij negen ton in guldens moeten investeren. ‘Omdat ik dat niet verplicht ben doe ik het niet,’ zei Straathof tegen de burgemeester. En formeel had hij gelijk. Want door een merkwaardig gebrek aan zicht op de werkelijkheid, had de rijksoverheid ooit wetten gemaakt die uitgingen van bedrijven met maximaal 5000 varkens. Dientengevolge golden ook de statistieken met geuremissies niet voor De Knorhof, waar twintig duizend varkens waren ondergebracht. En Straathof, die zich omringde met bedrijfsvoorlichters van Hendrix, met de in varkens gespecialiseerde advocaat Van Groningen van het bureau Den Hollander uit Hellevoetsluis en die beschikte over adviseur G.Th.Leeman die ooit de gemeente Buren adviseerde in varkenszaken, Straathof dus wist exact hoe ver hij kon gaan.
Burgemeester Tammes neemt het de rijksoverheid nog steeds kwalijk dat die een kleine gemeente dwingt het wiel uit te vinden: ‘Wij hebben zelf nieuwe normen moeten ontdekken, gegevens moeten extrapoleren en alle mogelijke procedures moeten voeren om tenslotte te kunnen ingrijpen. Wij werden met problemen opgezadeld die eigenlijk het rijk hoort op te lossen.’
Zo stond om één uur op een nacht van zondag op maandag in 2001, onverwachts een legertje handhavers en ruimers op het erf van De Knorhof dat om te beginnen 328 varkens kwam weghalen. Geruisloos ging het niet. Volgens Tammes verzette Straathof zich, dreigde een handgemeen en besliste de burgemeester om de varkenshouder een nachtje in een cel in Tiel terzijde te stellen. Volgens Leeman, die optreedt als woordvoerder van de knor-koning, werd zijn baas zonder enige aanleiding opgepakt en in de cel gezet. Het gevolg was dat wederom een aantal advocaten het theater betraden. De gebroeders Anker&Anker ter ondersteuning van Straathof en confrère J.Boone uit Wijk bij Duurstede als verdediger van Tammes.
Daarbij bleef het niet.
De ruim driehonderd varkens die in beslag waren genomen, werden afgevoerd naar een slachthuis in Emmen. Die slachterij was onderdeel van de Hendrix Meat Group, gelieerd aan Hendrix veevoeder/Hendrix Poultry Breeder, etc, die zoveel aan promotie deed om de Knorhof in de buurt geaccepteerd te krijgen. Het netwerk werkte overigens met mate. Hendrix Meat Group blokkeerde het bedrag van honderdduizend gulden, waarvoor de de gemeente volgens afspraak de aangeboden varkens aan het bedrijf had verkocht. Ook kwam namens het slachthuis een deurwaarder bij Buren op bezoek met een forse claim wegens het verlies van een goede klant. Want als reactie op het slachten van de driehonderd genaaste varkens uit de Knorhof, had Straathof boos aan Hendrix Meat Group laten weten alle relaties te verbreken en om te zien naar een andere slachterij.
Voorts heeft de gemeente Buren een dwangsom ter hoogte van drie ton in guldens van Straathof te goed, die hij weigert te voldoen. Tammes zegt: ‘Wij zijn bezig met tientallen procedures. Straathof probeert die alsmaar te rekken en z’n advocaten helpen hem in alles om de zaken te frustreren. Hij trekt zich niets van de gemeente en niets van de provincie aan. Alles in dit land is zo geregeld dat je overal bezwaar tegen kan maken en in eindeloze procedures alls kan aanvechten. Straathof is daar een meester in. En vervolgens weer Hendrix. Om het geld dat we te goed hebben van dat bedrijf te krijgen, moeten we weer nieuwe procedures beginnen. Het is echt een conglomoraat waartegen wij oplopen.’
Toen een actiegroep uit Creil in de Noordoostpolder, waar Straathof een nieuwe filiaal vestigde, bij hem kwam om informatie waarschuwde de burgemeester in een video-opname op te passen voor de varkenshouder. Sindsdien staat de relatie tussen beide mannen op scherp. En in het dorp Erichem werd de sfeer nog killer. Toen de kerk een jaarfeest vierde, bood Straathof om de verbroedering te vieren drie varkens aan. Ze werden geweigerd. Een gezelschap van de Land- en Tuinbouworganisatie(LTO) bezocht een keer de Knorhof om te zien hoe het bedrijf werkte. Bij terugkeer stond op de weg huichelaars geschreven. ‘Het gezin Straathof kwam bij ons in de katholieke kerk maar werd met de nek aangekeken. Het is tenslotte verhuisd naar Vuren,’ zegt Jan Vernooy. ‘De sfeer in Erichem wordt helemaal bepaald door emoties,’ zegt Gerard Leeman van het milieuadviesbureau Mibacu uit Schalkwijk. Hij meent dat het dorp opgeruid is door zijn bestuurders. Want een keer hoorde hij op een bijeenkomst van boze bewoners, de burgemeester ‘de oorlog verklaren aan de Knorhof’.Hij bestrijdt dat hij, zoals Tammes zegt, aanvankelijk als adviseur voor de gemeente Buren werkte. ‘Ik was ingeschakeld om dieren te tellen en ik heb adviezen gegeven wat er met de varkens van De Knorhof moest gebeuren bij ontruiming. Op een keer vroeg burgemeester Tammes mij in gesprek te gaan met Straathof. Dat probeerde ik. Straathof zei toen tegen mij, hoe weet ik nou dat je echt onafhankelijk bent? Ik zei, als u mij een opdracht geeft voer ik die uit. Hij was net bezig met het aanvragen van een vergunning voor een bedrijf in Zevenbergse Hoek. Die zaak heb ik toen afgehandeld. Voor de gemeente Buren was dat een reden mij aan de kant te zetten.’ Sindsdien is Leeman adviseur, woordvoerder en bemiddelaar van Straathof. Hij bekent: ‘Ik voel me onmachtig omdat het steeds slechter gaat. Ik was overtuigd een brug te kunnen slaan. Maar ik ben bang dat ik het niet ga redden.’

Vorig jaar mei ging de Erichemse affaire een nieuwe fase in. Toen kwam de Raad van State tot de curieuze uitspraak dat een varkensbedrijf met een brijvoerinstallatie een afvalbedrijf is en onder de wet op de afvalstoffen valt. Omdat die wet door de provincie wordt uitgevoerd, trad een nieuw bevoegd gezag in werking. ‘Daardoor zijn wij nu verantwoordelijk, eigenlijk om een heel flauwe reden,’ zegt gedeputeerde Aalderink: ‘We hadden gehoopt dat de Raad van State een inhoudelijke uitspraak zou doen om eindelijk eens alles te kunnen toetsen. Dat gebeurde niet. Het enige wat gebeurde is dat de dossiers verhuisden. Ik weet nu zo’n beetje wat dekberen en fokzeugen zijn maar een half jaar geleden wist ik daar nog niks van. Van staatssecretaris Van Geel heb ik de belofte gekregen dat het gat in de wetgeving snel zal worden gedicht. De dossiers kunnen dan weer terug naar de gemeenten.’ Aalderink zegde Straathof de wacht aan, gaf hem nog één kans een nieuwe vergunning aan te vragen en kondigde actie aan toen die aanvraag werd afgewezen. Aanvankelijk verliep het contact via een vertegenwoordiger van Hendrix veevoederinustrie. Later werd die als adviseur aan de kant gezet en verscheen Gerard Leeman. Half december vorig jaar kreeg hij versterking van het Arnhemse advokatenkantoor Hekkelman. Ze maakten bezwaar tegen de door de gedeputeerde aangekondigde bestuursdwang, het niet in behandeling nemen van de aanvraag voor een vergunning, het verwijderen van duizenden illegale varkens, de aankondiging van het afbreken van de brijvoerinstalltie, het neerhalen van illegaal gebouwde schuren, etc. Aalderink: ‘Ik heb gezegd, ik ga in rechte lijn door. Wat hier gebeurt is onacceptabel. Ik doe het zorgvuldig. Elke week gaan tien tellers naar De Knorhof, verzegelen hokken en controleren of het te veel aan varkens is afgevoerd. Als dat niet gebeurt doen wij hetzelf. Heel voorzichtig, één verkeerd woord of één verkeerd artikel en we krijgen schadeclaims en moeten we alles opnieuw beginnen.’
Intussen heeft Gelderland kapitalen gemeenschapsgeld in de actie tegen de onwillige ondernemer geïnvesteerd. Maar zulke rekeningen betaalt Straathof niet voetstoots.
Aalderink is sinds twee jaar gedeputeerde, met nog idealen. Een zendeling contrecoeur. ‘Er zijn afnemers, toeleveranciers, vervoerders, een heel leger mensen die zulke zaken in standhouden. Als ik met mensen van ABN/Amro, van Dumeco, Nutreco en Hendrix praat over duurzaam ondernemen en maatschappelijke verantwoordelijkheid, dan hebben ze allemaal prachtige filosofiën en policy. Intussen brengen ze braaf elke week hun zakjes voer naar de Knorhof, slachten ze de varkens, verhandelen het vlees en financieren het bedrijf. Ik vind, zij zijn alle medeschuldig.’

Provincie Gelderland, februari 2004

Polderpers