Een korte serie van drie verhalen in het blad B&G over Zeeland, het noorden en Gelderland veroorzaakte ophef en consternatie. Zo moest drs.W.T. van Gelder in Zeeland al zijn ambtenaren een bloemetje sturen om gemurmureer te onderdrukken over zijn uitspraak dat in een kleinere provincie het niveau van ambtenaren vanzelfsprekend minder goed is dan in grotere provincies. Griffier Verdult’s ervaring was dat de maatschappelijke elite in een kleine provincie zo klein is. Iedereen komt elkaar op verschillende plaatsen en functies tegen, mensen hebben elkaar nodig en dat is van invloed op de besluitvorming. En de intellectuele kameraadschap is er gering. Het verhaal ging over de vergrijzing in Zeeland, de toekomst van de zorg die treurig is, de uniformering van het landelijke gebied, het identiteitsverlies, aantasting van de leefbaarheid en de tragische gevolgen van schaalvergroting waaronder met name de kleine provincies zouden lijden. De grootschalige stedelijke uitbreidingen van Vinex-wijken laat zich niets gelegen liggen aan het oorspronkelijke karakter van de provincie en wanstaltige bungalowwijkjes verspreiden zich als witte schimmel over het land. Ambtenaren bekritiseren gemeenten die allemaal zo graag willen bouwen, illegale dingen legaal maken, zomerwoningen die tenslotte permanent bewoond konden worden. Eerst wordt iets gedoogd, vervolgens is het bedrijfseconomisch gewenst die ontwikkeling groter en legaal te maken. Kleine gemeenten keken en andere kant op als zulke dingen gebeurden en de provincie deed niets, kon niets doen en werden geremd door de sleutelfuncties die bestuurders met elkaar verbonden. In het begin van de jaren negentig toen de provincie tenslotte iets strenger werd, bleek dat allerlei gemeenten maar ook gedeputeerden toezeggingen hadden gedaan aan projectontwikkelaars die moesten worden nagekomen. Gevolg een ontwikkeling waarvan de huidige gedeputeerde Poppelaars zei: ‘Het lijkt hier zuid-Spanje wel, zo bizar wat hier gebeurde.’

In de inleiding bij het verhaal zei de Rotterdamse bestuurskundige Maarten Oosterhagen dat de rol van het provinciaal bestuur in Zuid-Holland zo anders is als in landelijke provincies. ‘Als je kijkt naar de Haagse en Rotterdamse regio dan blijft er heel weinig over van de provincie Zuid-Holland. Een stuk groen hart en een eiland beneden Rotterdam dat net zo goed bij Zeeland kan. Steden als Rotterdam en Den haag hebben last noch lust van de provincie.’ En aan studenten mag O. graag vertellen dat de beste baan in het publieke bestuur die van de CdK is – die heeft het hoogste salaris en het minst te doen.

In de aflevering twee gaat het over de drie noordelijke provincies die door de cie Langman gedwongen werden samen te werken in het Samenwerkingsverband Noord-Nederland. Maar echt prettig is die samenwerking niet. Ambtenaren vertelden hoe steeds weer de ene provincie de ander de loef probeert af te steken en hoe altijd Friesland zich meer en veeleisender toont. Soms is sprake van ronduit omstreden projecten waaraan subsidie wordt gegeven, aan onzin projecten en steeds weten de provincies in SNN, als ik hem/haar niet steunt, steunt zij/hij mij straks niet. Het ging over de planologische blunders bij Winsum, Tynaarlo, Borger etc. Volgens ex-gedeputeerde Siem Jansen stuurt niet de provincie maar een paar grote stedelijke bureau’s de inrichting van Nederland en vervolgens is het vooral de publieke opinie die met aangeprate opvattingen over bepaalde types woningen waarin het fantastisch wonen is, die het de overheid lastig maakt maatregelen te nemen die genomen zouden moeten worden(sorry voor de lastige zin). En E.Nijpels, de CdK, maakt zich boos over de misleiding van het provinciaal bestuur door gemeenten die zeggen voor eigen inwoners te willen bouwen maar uiteindelijk peperdure woningen bouwen die onbetaalbaar zijn voor de eigen inwoners: ‘En dan komen diezelfde gemeenten met emotionele klachten dat ze niet kunnen bouwen voor eigen mensen en dat de provincie geen extra bouwvolume geeft.’
Kortom weer over de onmacht van de provincie.

Tenslotte de aflevering over Gelderland die de duizenden overtreders wil aanpakken die permanent wonen in recreatiehuizen. Voorbeeld de Veluwe en villapark Lingemeer in Lienden. Er worden eindeloze procedures gevolgd, de provincie heeft er tientallen gewonnen maar hoe gaat het verder? Makelaars blijven zomerhuizen voor 365 dagen per jaar aanprijzen in advertenties. Na Volendam en Enschede is Gelderland strenger geworden, wil niet meer gedogen, wil de macht terug. Met bitterheid ziet CdK Kamminga hoe nog altijd buitendijks wordt gebouwd terwijl RWS en provincie ruimte voor de rivier willen. In soms dertig jaar oude bestemmingsplannen mogen op de Veluwe nog duizenden recreatiewoningen worden gebouwd – afkopen van die rechten kost geld en de provincie kan oude rechten niet te lijf.
De macht van de provincie, zo blijkt steeds weer, is uiterst beperkt.

Voor een deel is de machteloosheid ook de schuld van de bestuurders zelf. Eén van hen is Jan Franssen, lid van de VVD, ooit burgemeester van Zwolle en later commissaris van de koningin in Zuid-Holland. Hij zou zelfs voorzitter worden van de club van van commissarissen der koningin. Franssen komt een aantal keer in opspraak. Hij wordt door Greenpeace en de SP van Zuid-Holland beticht van belangenverstrengeling. Franssen blijkt als commissaris van de koningin accountantsfirma Deloitte opdrachten te gunnen, terwijl hij ook een nevenfunctie als commissaris bij dit bedrijf heeft. Drie jaar later, in 2008, zijn er weer beschuldigingen van belangenverstrengeling. Aannemer Van Gelder Groep heeft een vergunning gekregen voor de bouw van een omstreden kolencentrale op de Maasvlakte. En bij dit bedrijf is hij commissaris. De vergunning daarvoor wordt verleend door Gedeputeerde Staten, waarvan Franssen formeel de voorzitter is.

Met regelmaat laait de discussie over de nevenfuncties van Franssen op. Het weekblad Elsevier onderzoekt een aantal malen de bijverdiensten van commissarissen. Jan Franssen staat in de top met 30 nevenfuncties. Vier jaar later, in 2009, klust hij onbeschroomd verder in nog minstens 26 bijbanen. Volgens Elsevier toucheerde Franssen via zeven van zijn elf bijbanen ruim 53-duizend euro.
Diezelfde Jan Franssen ontstak in grote woede over de vrijmoedigheid van ‘medewerker Van Meurs’ van het blad B&G hem daarover te ondervragen. Een aanvankelijke afspraak werd afgezegd: ‘Ik bepaal zelf met wie ik spreek en u hoort daar niet bij.’ Aan de uitgever van B&G liet hij weten dat advertenties van de overheid zouden kunnen worden opgeschort of verdwijnen als het blad kritisch bleef berichten. Bovendien gaf hij de vergadering van commissarissen in overweging elk verzoek voor een gesprek te weigeren en alle contacten met Van Meurs op te zeggen. En dat gebeurde.

Rudie van Meurs