De dagelijkse oplagen van de Engelse tabloids als ‘The Sun’, ‘The Daily Mirror’ en ‘The Daily Express’ zijn zo gigantisch dat een groot deel van Engeland elke morgen door die bril naar de werkelijkheid kijkt. En de serieuze kranten passen zich aan, alleen minder sensationeel gebracht. Matthew Engel schreef een geschiedenis van de populaire kranten, uitmondend in de macht van Rupert Murdoch, voorlopig de laatste van de persbaronnen.

TICKLE THE PUBLIC One Hundred Years of the Popular Press door Matthew Engel Uitgever Victor Gollancz, 352 p. Importeur Van Ditmar,ƒ64,80In Fleet Street in Londen, waar nog niet zo lang geleden de grote kranten hun redacties hadden, werd ooit de journalistieke werkelijkheid in vier rijmregels vastgelegd.Tickle the public, make ‘em grin, The more you tickle, the more you’ll win; Teach the public, you’ll never get rich, You’ll live like a beggar and die in a ditch.Honderd jaar lang is het succes van de Engelse sensatiekranten op die volkswijsheid gebaseerd geweest. Kietel je lezers, amuseer ze en voorspoed is je loon. Maar als je ze de waarheid vertelt, ontmoet je slechts hoon.De schandaalkranten in Engeland, zoals The Sun, The Daily Mirror, The Daily Express en (de zondagskrant) News of the World zijn een fenomeen. Vergeleken met de roddel en opwinding die zij verspreiden is De Telegraaf in Nederland een toonbeeld van fatsoen. Privé en Story zijn bleke, onschuldige maagden. ‘BLACK BRA BAN ON SCHOOL LOLITAS’ berichtte The Sun op de voorpagina. ‘ROYAL SEX ORGY SHAME’ kopte News of the World. ‘THE SEXIEST 15-YEAR-OLD IN BRITAIN’ schreeuwde The Star. Koppen maken is in die kranten verheven tot zoiets als kunst, koppenmakers zijn duur betaalde journalisten. Verzonnen woorden als BONK, dat niet het taboe heeft van FUCK, en GOTCHA dat een equivalent is voor WALLOP (give them HELL), gingen deel uitmaken van de nationale folklore in Engeland.De Britse sensatiekranten hebben miljoenen lezers en de eigenaars verdienen er tientallen miljoenen Britse ponden mee. Ze hebben Engeland ontegenzeggelijk veranderd. Toen Lord Northcliffe (Alfred Hamsworth) precies honderd jaar geleden de Daily Mail introduceerde, betekende dat het begin van de populaire journalistiek en de massapers. Tot die tijd waren het vooral The Times en de Daily Telegraph die de journalistieke toon bepaalden, en die kranten waren de gevangene van Victoriaanse conventies. Journalisten hadden geen benul van nieuws. Ze zaten achter hun bureaus en wachtten af. Het lezen van dagbladen was voorbehouden aan een kleine elite, er stonden ellenlange saai geschreven verhalen in en ze kostten een fortuin. De grote massa las de zondagsbladen die na de afschaffing van de zegelbelasting in 1855 tot bloei waren gekomen. Die bladen hadden al een kleine omwenteling veroorzaakt door te winnen van dominees die verstoring van de zondagsrust vreesden en van de Londense krantenjongens die hun vrije dag verloren zagen gaan – een strijd die in Nederland nog altijd niet gestreden is. De komst van de Daily Mail betekende een revolutie. Een nieuwe opmaak, kortere verhalen, meer berichtgeving uit het buitenland, voor het eerst aandacht voor vrouwen – de andere vijftig procent van het lezerspubliek. En overdonderende advertentiecampagnes voor de nieuwe krant die voor een bescheiden prijs te koop was. In de loop van de jaren zou het nieuws op de voorpagina gaan overheersen en zouden de methoden van de Amerikaanse journalistiek overgenomen worden om in de eerste alinea van een verhaal het nieuws samen te vatten. Maar misschien was nog wel belangrijker dat de Daily Mail de formule ontwikkelde die later door de andere schandaalkranten zou worden overgenomen. Voor succes, bewees Northcliffe, zijn een aantal ingrediënten nodig: conservatisme, conformisme, chauvinisme (of misschien is triomfalisme een betere woord), en vreemdelingenangst. (‘Weten jullie wel wat dat betekent,’ donderde Northcliffe door de telefoon toen de Mail een bericht had gewijd aan de eerste geslaagde vlucht met een vliegtuig, ‘dat betekent dat Engeland geen eiland meer is.’) En voorts moet een schandaalkrant altijd berichten over misdaad, gossip, sport en hoort de redactie te weten wat het volk beweegt. Zo begon de Daily Mail een campagne voor het eten van volkorenbrood omdat wit brood de oorzaak zou zijn van lichamelijke degeneratie. De Mail voerde een kruistocht tegen geldverspilling van de regering, was tegen de ambtenarij, maar juichte om de successen van het leger: ‘BRILLIANT BRITISH VICTORY IN SUDAN’.In 1900, vier jaar na het begin, had de Daily Mail al een oplage van zeshonderdduizend. Die zou stijgen tot ruim twee miljoen. Toen was de overheersing van de Mail voorbij. Na de Mail kwam de opkomst en de bloei van de Daily Express, gevolgd door de Daily Mirror gevolgd door The Sun. Want het onvermijdelijke lot van al die kranten is opkomen, blinken en langzaam ten onder gaan.De cricketverslaggever en columnist van The Guardian, Matthew Engel, heeft over de honderdjarige geschiedenis van de Engelse sensatiekranten een gedetailleerd boek geschreven. Hij noemt het onderkoeld ‘de geschiedenis van kranten die geleid werden door journalisten die de smaak van hun generatie begrepen en die een tijdje gedijden tot ze werden ingehaald door nieuwe concurrenten die brutaler en rebelser waren’. Of, zoals Lord Hugh Cudlipp, het brein achter de Daily Mirror, eens zou zeggen: ‘Op de een of de andere dag strekt een hand uit het graf zich uit naar alle succesvolle krantenondernemingen.’Het is dan ook een geruststellende gedachte dat eens een eind zal komen aan de bloei van The Sun, die nu de markt domineert met SEX, SCANDAL en SENSATION, een oplage van ruim vier miljoen en een winst van meer dan een miljoen pond per week.Elke nieuwe krant jatte de ideeën van zijn voorganger en voegde daar iets aan toe of, beter gezegd, deed daar iets aan af. Northcliffe wilde met zijn Daily Mail tenminste nog de waarheid en waardigheid dienen. De Daily Express beloofde de lezers te zullen amuseren met goed nieuws, optimisme en de zonzijde en introduceerde de kruiswoordpuzzel. Maar eigenaar Beaverbrook (Max Aitken sr.) joeg vooral zijn eigenbelang na, deed de waarheid geweld aan, stoorde zich niet aan de journalistieke ethiek en hield vast aan zijn credo van goed nieuws: ‘NO WAR THIS YEAR’, meldde de Daily Express in 1939. En privé beklaagde Beaverbrook zich erover dat de pers in Engeland gedomineerd werd door joden die Engeland en Duitsland naar een onnodige oorlog dreven.De Daily Mirror, die de Express in populariteit voorbijstreefde, zou nog lichtzinniger worden. Met veel strips, pin-ups, half blote vrouwenborsten en tepels, eerst nog gecamoufleerd door strakke shirts. Hoofdredacteur Silvester Bolam schreef ooit een beginselverklaring over het sensationele karakter van zijn krant: ‘Sensatie betekent niet verdraaiing van de waarheid. Het betekent een levendige en dramatische presentatie van gebeurtenissen waardoor we die op een krachtige manier aan onze lezers duidelijk maken. Het betekent grote koppen, helder schrijven, vereenvoudiging van de feiten door het gebruik van de taal van alle dag en veel illustraties, foto’s en cartoons. Grote problemen kunnen door de gewone man alleen begrepen worden als hij hard met de feiten om de oren wordt geslagen. Een sensationele aanpak van het nieuws is daarom het antwoord.’Northcliffe kocht de Mirror, ooit bedoeld als een nette krant speciaal voor vrouwen, om zijn moeder te behagen – net zoals Rupert Murdoch eens The Australian kocht om zijn moeder te tonen dat hij niet alleen maar schandaalkranten kon uitgeven. Later verkocht Northcliffe de krant aan Rothermere (zijn broer Harold Hamsworth). Die haatte communisme en socialisme, was gefascineerd door Mussolini en het facisme en schreef in 1934 in The Mirror: ‘GIVE THE BLACKSHIRTS A HELPING HAND (by Lord Rothermere).’ Op 29 februari 1936 stond er in dezelfde krant een interview met Hitler: ‘Het is heel vreemd om te zien dat er in Engeland en Frankrijk mensen zijn die geloven in Duitse agressie,’ klaagde de Führer. In een commentaar meldde de Mirror opgetogen dat de lentezon was gaan schijnen boven een verward Europa. Een week later marcheerde Hitler het Rijnland binnen.Ondertussen werden de Mirror, de Mail, de Express en News of the World in de berichtgeving over de Britse samenleving alsmaar gewaagder en hinderlijker. Al in begin van de jaren dertig fulmineerde de anglicaanse kerk tegen de manier waarop de goedkope pers het privéleven binnendrong. ‘Waar hebben die kranten het eigenlijk over. Over absoluut niets, behalve smerige seksaffaires, moorden en ongelukken. De goedkope pers is een bedreiging voor het land,’ zei de bisschop van Salisbury.Premier Stanley Baldwin maakte de macht van Beaverbrook en Rothermere tot inzet van de verkiezingen. ‘Hun kranten zijn propagandamachines van persoonlijke wensen en voorkeuren. Hun methoden zijn misleiding, verkeerde voorstelling van zaken, halve waarheden en leugens,’ zei hij. Matthew Engel schrijft dat grootheidswaan een beroepsziekte is van kranteneigenaren. William Randolph Hearst, Northcliffe, Beaverbrook, Rothermere, ze leden er allemaal aan. Historici beweren graag dat de invloed van de sensatiepers beperkt is, maar op de lange duur hebben ze wel degelijk gevolgen voor de publieke opinie, meent Engel. ‘De meningen van de persbaronnen werken door in de samenleving en de eenzijdige nieuwsselectie van de tabloids heeft gevolgen voor de kwaliteitskranten.’ Engel geeft in dit verband geen voorbeelden. Maar het is waar dat de regelmatige Guardian-lezer tien jaar geleden nauwelijks berichten tegenkwam over overspelige ministers of de homoseksuele escapades van parlementsleden. Tegenwoordig wel. De Britse columniste Susie Orbach schreef al eerder dat de tabloids oorzaak zijn van ‘een omlaaggaande spiraal in de journalistiek’.Een enkele keer hebben de kwaliteitskranten zich kunnen spiegelen aan de tabloids. Jarenlang berichtten ze over de huwelijksproblemen binnen het Britse koningshuis. De serieuze kranten wensten het niet te geloven tot The Guardian vorig jaar moest bekennen dat het allemaal waar was: ‘Voor deze ene keer bieden we onze nederige excuses aan, de tabloids hadden gelijk.’De tabloids zelf werden weer in belangrijke mate gevoed door de toon van de News of the World, alias ‘News of the Screws’ – al meer dan een eeuw Engelands best verkochte zondagskrant met een overweldigende aandacht voor moorden, zelfmoorden, seks, sodomie en homoseksualiteit. In de jaren dertig beschikte het schandaalblad over een illustere medewerker, Winston Churchill, die chronisch om geld verlegen zat. Voor een bedrag van tweeduizend pond herschreef hij romans als Thomas Hardy’s Tess of the D’Urbervilles en Charlotte Brontë’s Jane Eyre in de geest van de krant. Op 1 mei 1941 behoorde Churchill tot een selecte groep mensen die uitgenodigd was om in het Dorchester Hotel het jubileum van hoofdredacteur Carr te vieren. Cecil King, voorzitter van de Mirror-groep was er ook. Hij schreef in zijn dagboek: ‘Wat een tijdstip om zo’n triviale gebeurtenis te vieren.’News of the World werd in 1969 gekocht door Rupert Murdoch. Met de winst kocht hij The Sun. En met de winst van The Sun verwierf hij The Times enzovoort en ging de spiraal verder naar beneden. Dat staat ook allemaal in de niet-geautoriseerde biografie van Rupert Murdoch, geschreven door William Shawcross (besproken in Vrij Nederland, 6-2-1993). Ik vind het een beetje flauw dat Engel die zo zuinigjes citeert.Engel concludeert dat met Murdoch een periode van nihilisme is aangebroken in de sensatiepers. Zijn macht is oneindig groter dan die van Northcliffe en Beaverbrook ooit was, maar tegelijkertijd ook kleiner. Het verschil is dat Murdoch nergens in gelooft. Vrij Nederland van 12 oktober, 1996